Dokuma tezgâhından çocuk işçiliğine karşı mücadeleye uzanan bir yaşam öyküsü: İqbal Masih – Murat Özpek
22/06/2020
İqbal Masih, 1982 yılında Pakistan’ın en yoksul sanayi bölgelerinden biri olan Lahor/Muridke’de doğdu. Doğduğu kentin ve ülkenin ekonomik koşulları çok kötü durumdaydı. Hayat standartları düşük, yaşam koşulları acımasızdı. Masih’in ailesi de oldukça yoksuldu. İqbal Masih’in doğumundan kısa süre sonra babası evi terk etti. Ailenin geçimini Masih’in annesi sağlıyordu. Ablaları onunla ve büyük kardeşleriyle ilgilendi. Okula gidemedi. Pakistan’da eğitim zorunlu veya yaygın değildi. Çok az yoksul çocuk, okumayı ve yazmayı öğrenebilirdi. Çocukluğunu tarlalarda oynayarak geçirdi.
1986’da yılında Masih’in ağabeyi evlenecekti ve ailenin düğün için paraya ihtiyacı vardı. Pakistan’da o dönemde yoksul ailelerin para bulmasının tek bir yolu vardı: Halı fabrikasının sahibinden(tefeciden) borç para almak ve karşılığında borç ödenene kadar(hiçbir zaman ödenemeyecek olan borç) çocukların atölyelerde çalıştırılmasıydı. Pakistan’da çocuk işçi çalıştırılması yaygındı. Çalıştırılan çocuklara “köle çocuklar” demek daha doğruydu. Yaşam koşulları o kadar acımasızdı ki ailelerin birçoğu borçlarına karşılık çocuklarını satmak zorunda kalıyorlardı.
Masih, 4 yaşına geldiğinde ailesinin 600 rupi borcu karşılığında (bugünün koşullarında 7 – 8 dolar civarında) halı dokuma atölyesinde çalıştırılmak üzere satıldı. Pakistan’da çocuk işçi çalıştırılmasının yasaklanmaya başladığı zamanlardı. Çocuk işçi çalıştıran fabrika ve atölyeler gizli olarak çalışıyordu. Masih, halı dokuma atölyesinde çalışmaya başlamıştı ve dokuma tezgâhının başında haftada 7 gün 14 saat çalışıyordu. Çalışma koşulları bir çocuğun kaldıramayacağı kadar ağır ve kötüydü. Çocuklar atölyelerde dokuma tezgâhının önünde kıpırdamadan sadece yemek molalarında kalkmak koşuluyla 14 saat çalıştırılıyordu. Çocuklara verilen yemek ve su sadece ölmemelerini sağlayacak miktardaydı. Yemek bilerek az veriliyordu çünkü çocukların gelişmesi istenmiyordu. Halının güzel dokunması için ellerinin küçük olması gerekiyordu ve bu nedenle de çocukların bedensel gelişmesine engel olunuyordu. Dokuma tezgâhının başında her gün aynı şekilde oturmaktan omurgalarında bozulmalar meydana geliyor ve birçok çocukta susuzluk ve yetersiz beslenmeden dolayı böbreklerinde sorunlar çıkıyordu.
İqbal Masih diğer çocuklardan farklıydı. Yaşadığı kötü ortama ve çalışma şartlarına alışamamıştı. 6 yaşına geldiğinde çalıştığı atölyede itirazlara ve isyan etmeye başlamıştı. Kötü beslenme koşulları ve günde 14 saat dokuma tezgâhının başında kıpırdamadan oturmaktan omurgası bozulmuş, böbrekleri susuzluktan çalışamaz hale gelmişti. 10 yaşında 27 kilo ve yeterli fiziksel gelişimini sağlayamadığı için 5 yaşındaki çocuk gibi görünüyordu.
İqbal Masih halı dokuma tezgâhının önünde.[1]
Halı dokuma atölyesinden sürekli kaçmayı denedi. 10 yaşındayken atölyeden kaçmayı başardı ve artık özgürdü. Kaçmayı başardığı sürede çevresinden Pakistan Yüce Mahkemesinin, çocuk işçi çalıştırmayı yasakladığını, yasal olarak suç sayıldığını öğrendi. Özgürlüğü kısa sürdü. Polisler tarafından yakalandı ve tekrar çalıştığı atölyeye götürüldü, polis tarafından kaçmaması için bağlanması önerildi. Çocuk işçi çalıştırmak yasaklanmıştı ancak sistem eskisi gibi işlemeye devam ediyordu. Kendisini ve birlikte çalıştığı diğer çocukları da çalıştıkları atölyeden kurtarmak istiyordu. Sadece kendisini düşünmüyordu. Kendisi gibi çalışan, çalıştırılan, köleleştirilen diğer çocukları da düşünüyordu. Kurtulmak için hep bir çıkış yolu arıyor, oradan kurtulması için bir şeyler yapması gerektiğini düşünüyordu.
Kısa süren özgürlüğünde bir örgüt ismi öğrenmişti. ‘Bonded Labor Liberation Front (BLLF / Emeğin Serbestleşmesi için Birleşik Cephe)’*. BLLF’nin bulunduğu kentte bir toplantı yapacağını öğrenmiş, BLLF’ye ulaşmanın yollarını arıyordu. Birlikte çalıştığı arkadaşlarına “geri döneceği” sözünü vererek onların da yardımıyla atölyeden kaçarak toplantıya gitti.
BLLF’ye ulaşmıştı. BLLF, Masih’i çok iyi karşılamıştı. Toplantıda, Pakistan’ın peshgi’yi*** yasadışı ilan ettiğini öğrendi. BLLF’den kedisi ve birlikte çalıştığı çocukları kurtarmak için yardım istedi. BLLF’nin de yardımıyla kısa sürede kendisini ve birlikte çalıştığı arkadaşlarını kurtaracak gerekli evraklar hazırlandı. Artık tek başına değildi. İqbal Masih evraklar ile birlikte fabrikaya gitti. Fabrika sahibi ne kadar sinirlense de artık elinden hiçbir şey gelemezdi. İqbal Masih fabrikada arkadaşlarına dönerek “Korkmayın. Her şeyi öğrendim. Benimle gelin. Sizler özgürsünüz” diye seslendi. İqbal Masih ve birlikte çalıştığı 34 çocuk artık özgürlüğüne kavuşmuştu. Bu süreç Masih’in çalıştığı kentte, ülkede ve hatta dünyada büyük etki yaratmıştı.
İqbal Masih çocuk işçiliğine karşı gösteride konuşma yapıyor.[2]
Özgürlüğe kavuştuktan sonra, BLLF ile birlikte çocuk işçiliğine karşı mücadele eden gösteriler ve toplantılara katıldı. Masih daha sonra çocuk işçiliğine karşı uluslararası mücadele eden insanlarla ilişki kurdu ve gazetecilere konuşmaya başladı. Köle çocukların özgürleşmesi ve çocuk işçi çalıştırılmasının yasaklanması için mücadelesine devam etti. İsviçre ve ABD’de birçok okula davet edildi, konuşmalar yaptı. Masih’in haklı mücadelesi birçok insanı ve çocuk işçi çalıştıranları korkutmuştu. Konuşmalarının birinde, “Şimdi işler değişti. Eskiden ben patronlarımdan korkuyordum. Şimdi onlar benden korkuyor” demişti.
İqbal Masih Pakistan’da çocuk işçiliği ve köleliğine karşı gösteride.[3]
İqbal Masih ABD’de bir okulda, deneyimlerini diğer çocuklar ile paylaşıyor.[4]
Çocuk işçiliğine karşı verdiği mücadele dünyada duyulmaya ve etkisini arttırmaya başlamıştı. Masih bu süreçte sayısız ölüm tehdidi almaya başladı. Buna rağmen Masih tehditleri aldırış etmiyordu. Başladığı mücadeleyi yaşamı boyunca devam ettirmek istiyordu. 16 Nisan 1995’te ABD’deki bir okul konuşması sonrası ülkesine döndüğünde, ailesini ziyarete gittiği sırada öldürüldü. Öldürüldüğünde henüz 12 yaşındaydı. İqbal Masih’i vuranın sıradan bir çiftçi olduğu iddia edilse de, işin arkasında kim(ler)in olduğunu herkes tahmin ediyordu. Ardından olayın üzeri hemen kapatıldı.
Cenazesine özgürleşmiş çocuk işçiler de dahil olmak üzere yüzlerce kişi katıldı. İqbal Masih’in mücadelesinden etkilenenler, onun bıraktığı yerden, çocuk işçiliğe karşı mücadeleyi sürdürmeye devam ediyor…
Dipnotlar ve kaynakça:
*Bonded Labour Liberation Front (BLLF) farklı kaynak ve metinlerde “Borçlandırılmış/rehin Emek Kurtuluş Cephesi, Köle Emeği Kurtuluş Cephesi, Gümrük İşgücü Kurtuluş Cephesi, Pakistan Gümrüklü Emek Kurtuluş Cephesi ve Pakistan Esir Emekçiler Kurtuluş Cephesi” olarak çevrilmiştir. BLLF, Pakistan ve Güney Asya’daki çocuk işçiliği ve köleliğine karşı çıkan bir insan hakları örgütü. 80’li yıllarda Yeni Delhi’de halı endüstrisinde çocuk emeğinin kullanılmasına karşı bir kampanya başlatmıştır.
**BLLF kurucusu. Khan, İqbal Masih’in öldürülmesinden sonra -16 Nisan 1995’ten beri- sürgünde. Sürgünde kaldığı günden beri tüm dünyada çocuk işçiliğine ve köleliğine karşı mücadele ediyor.
***Peshgi (Peşgi) Sistemi: Kökleri toprak sahibi ile çiftçiler arasındaki feodal ilişkiye dayanan, fakat zaman içinde işçiye borç vermenin onu köleleştirmek için kullanılan sistem, borç karşılığında kölelik sistemi.
[1], [2], [3], [4]: https://docs.google.com/presentation/d/1hPbuCSqNHlZSsPFsu7dUBxH_8F89rIdGjIAw4RYn9T4/edit#slide=id.i0
