Tatavla Festivali yeniden – Tutku Sönmez

İstanbul’un en seki semtlerinden Tatavla ya da bugün bilinen sonradan değiştirmiş ismiyle Kurtuluş’ta yüzyıllardır kutlanan rengarenk bir festival Baklahorani.

Paskalya’ya 40 gün kala Şubat sonu veya Mart başında kutlanan ve “Kathara Deftera” (Temiz Pazartesi) günü sona eren Tatavla Karnavalı köken olarak Antik yunan tanrılarına kadar dayanıyor.

Eski İstanbul’un pek çok yerleşim yeri gibi tatavla da belli bir meslek grubunun devlet eliyle yerleştirilmesiyle kurulmuştur.  Barbaros Hayrettin Paşa’nın Ege ve Akdeniz’den özellikle Sakızadası’ndan gemi yapımında çalıştırılmak üzere getirdiği on bini aşkın Rum esir, Tatavla’da iskana tabi tutulur. “Tersaneliler” olarak da bilinen bu esirler, daha sonraları tulumbacılıkta ve ayakkabıcılıkta da başarılı olurlar. 1793’te yayınlanan bir fermana göre de, Tatavla’ya Rumlardan başka bir milletin yerleşmesi yasaklanır ve bu durum 20.yüzyılın ilk yarılarına kadar yürürlükte kalır. Bölgeye İnşa edilen ahırlar, bölgenin Rumca ta tavla(ahır) kelimesinin Türkçe at tavlası kelimesiyle olan benzerliğinin de bir getirisi olarak Tatavla halini almıştır.

Son Festival

Tatavla’da  yıla yakın süre kutlanan festival cumhuriyetin ilanıyla birlikte oluşturulan ‘tek dil, tek devlet, tek millet, tek din’ politikasında etkisiyle giderek sönükleşmiştir. Tatavla 1929 yılındaki büyük yangından sonra Kurtuluş’adıyla anılmaya başlamıştır. Önce ismi değişen semtin daha sonra da tarihi tam net olarak bilinmese de 1941-1943 yıllarında festivali yasaklanmıştır. Yeniden ortaya çıkmasından önce kutlanan son Tatavla Festivali 1942 yılında 30 kadar kişinin Kurtuluş Son Durak’ta bir araya gelerek biz gazinoda geçmişi yad etmesiyle sona ermiştir.

17 Şubat 1942 günü Apoyevmatini Gazetesi festivalin sonunu duyuyur:

“Dün akşamüstü Ayios Dimitrios Kilisesi’nin  sağındaki geniş meydan hemen hemen boştu. Tramvaylar çok az yolcu ile Kurtuluş Meydanı’na geliyordu. Hiç kimse maske takmamıştı. Ve gazinoların müşterileri sayılıydı. Yaşanan tek canlılık Akarca Yokuşu, Köyiçi ve Ayaios Athanasios Kilisesi’nin civarındaki evlere yapılan ahbap ve akraba ziyaretleri idi. Kısacası, dün karnaval yoktu. Karnaval artık anılarımızda kalmıştı.”

Apukurya maskarası

Herkesin maskelere büründüğü, sokaklarda temsillerin yapıldığı müzisyenler eşliğinde yürüyüş alaylarına sahne olan bir sokak festivali Tatavla’da kurulan.

Baklahorani, aslında birçok kültürde var olan baharın gelişinin kutlandığı festivallerle de benzerlik gösterir.  

Sosyal statüleri hemzemin etmek ya da belki de kimseye aldırmadan eğlenmek… takılan maskeler için birçok sebep bulunabilir ama en çok bahsedilenleri bunlar. Günler süren Tatavla Festivali’nin en renkli anları kuşkusuz ki kostümler ve maskelerle süslenmişin kalabalığın sokakları doldurduğu ‘Maskara alayları’

Eskilerden kalma bir deyim olan ‘Apukurya maskarası’ deyimi de Tatavla’da düzenlenen Maskara alaylarından geliyor.  Festivalin son günü olan ‘Temiz Pazartesi’nın Rumca adı olan Apokries/Apukurya günü, Paskalya’ya kadar sürecek olan ve hayvansal gıdaların tüketilmediği 40 günlük periyodun öncesindeki festivali adlandıran bir gün. Apukarya’daki ‘maskaralar’ bu deyimin ortaya çıkış noktası.

Tatavla; etsiz, çoğunlukla zeytinyağlı mezelerin yapılıp ikram edildiği sokak stantlarına da festival boyunca ev sahipliği yapar. Etsiz mezelerin sebebi ertesi gün başlayacak olan yortudur.  

Farklı semtlerden sokakları dolduran kalabalıklar Anadolu ezgileriyle danslar ederek Aya Dimitri Kilise Meydanı’na varır. Burada toplandıktan sonra Tatavla’nın meşhur gazinolarına dağılırlar. Çalgıcılar, müzisyenler mekandan mekana koşturarak hünerlerini sergiler, bahşiş toplar, insanları eğlendirir.

70 yıllık yasağından önce Tatavla Festivali’nin coşkulu akışı bu şekildeydi aşağı yukarı.

Günümüzde Tatavla Festivali

2009 yılında, Tatavla’nın şarkılara konu kolan mekanı Madam Despina’da 2 Mart günü toplanan küçük bir grupla yeniden günyüzüne çıktı festival. O günden beri her yıl olmasa da giderek artan bir çoşku ve kalabalıkla kutlanmaya devam ediyor.

Bu yılki festival, Şişli Kent Konseyi öncülüğünde 28 Şubat’tan 1 Mart akşamına kadar sürecek şekilde Tatavla Karnavalı adıyla organize ediliyor.

28 Şubat Cuma günü saat 11.30’da Hrant Dink Vakfı ile yapılacak Tatavla Kültür turu ile başlayacak olan etkinlikler dizisi 1 Mart günü Kurtuluş Son Durak’ta sonlanacak olan Maskara Alayı sonrasındaki çeşitli konserlerle kapanacak.

Tatavla Karnavalı Programı ve festivalle ilgili daha fazla bilgi için Tatavla Karnavalı linkini ziyaret edebilirsiniz.